Pochówek dziecka jest nie tylko bardzo ważnym i bolesnym przeżyciem, ale również stanowi wyzwanie organizacyjne. O tym, co stanie się z ciałem dziecka, decydują tylko i wyłącznie rodzice. Mają prawo pozostawić ciało w szpitalu, co wiąże się ze zrzeczeniem prawa do rejestracji dziecka w USC. Zostanie ono wtedy pochowane w zbiorowym grobie dzieci utraconych. Mają też prawo odebrać ciało dziecka i pochować je we własnym zakresie.
POCHÓWEK DZIECI ZMARŁYCH PRZED NARODZENIEM W KOŚCIELE KATOLICKIM W POLSCE
Zgodnie z wytycznymi Kongregacji Doktryny Wiary „zwłoki embrionów lub płodów ludzkich, (…) powinny być uszanowane tak jak zwłoki innych istot ludzkich” (Instrukcja Donum vitae z 22 II 1987 r.). W podobnym duchu wypowiada się Papieska Rada ds. Duszpasterstwa Służby Zdrowia, w Karcie Pracowników Służby Zdrowia z 1995 r.: „Płodowi już martwemu należy się szacunek właściwy każdemu zmarłemu człowiekowi. Wynika z tego, że nie wolno go niszczyć, jakby był jakimś odpadem. W granicach możliwości należy mu się należyty pochówek”.
Konferencja Episkopatu Polski udzieliła ogólnej zgody na pogrzeby dzieci zmarłych przed chrztem, gdy wiadomo, że rodzice naprawdę pragnęli je ochrzcić. (Obrzędy pogrzebu – wprowadzenie, nr 22/e). Ponadto również Kodeks Prawa Kanonicznego przewiduje, że ordynariusz miejsca może zezwolić na pogrzeb kościelny dzieci, których rodzice mieli zamiar je ochrzcić, a jednak zmarły przed chrztem (kan. 1183 § 2). Tak więc, w Kościele katolickim rodzice mają prawo do odprawienia przy trumience Mszy świętej i pochówku zmarłego dziecka w poświęconej ziemi na katolickim cmentarzu.
Od wielu lat duszpasterze rodzin świadomi rangi problemu starają się towarzyszyć rodzicom dziecka, które zostało poronione lub urodzone martwo. W wielu diecezjach powstają grupy wsparcia, groby dla dzieci, których rodzice zdecydowali się umieścić je we wspólnej mogile dzieci utraconych. W Kościele Katolickim obchodzony jest także 15 października Dzień Dziecka Utraconego, podczas którego zaprasza się do modlitwy w intencjach dzieci i rodzin wszystkich wierzących.
ks. dr Przemysław Drąg, dyrektor Krajowego Ośrodka Duszpasterstwa Rodzin
INSTRUKCJA W SPRAWIE POGRZEBU DZIECI ZMARŁYCH PRZED URODZENIEM OBOWIĄZUJĄCA W DIECEZJI ŁOMŻYŃSKIEJ
1. Dnia 21 grudnia 2006 roku Minister Zdrowia wydał nowe rozporządzenie w sprawie postępowania ze zwłokami i szczątkami ludzkimi (DzU z 2007 r. nr 1, poz. 10 oraz DzU z 2007 r. nr 1, poz. 9). Według tego rozporządzenia rodzice (lub inne osoby uprawnione) dzieci urodzonych martwo albo po poronieniu:
a). mają prawo otrzymać z USC dokument „Skrócony akt urodzenia z adnotacją, że dziecko urodziło się martwe (jest on równocześnie „Kartą zgonu” i wystawia się go w przypadku, gdy lekarz wydał na wniosek osoby uprawnionej dokument „Pisemne zgłoszenie urodzenia dziecka” z zaznaczeniem pkt.2 „martwego” i zaznaczył na nim płeć dziecka),
b). lub „Kartę do celów pochówku” wystawioną przez szpital uprawniającą do pogrzebania zwłok dziecka.
Minister Zdrowia określa ciała tak zmarłych dzieci jako „szczątki ludzkie”, którym należy się „ludzki” pochówek, niezależnie od czasu trwania ciąży. Nowe przepisy obowiązują od 14 października 2011 roku.
2. W związku z powyższym rozporządzeniem Ministra Zdrowia na cmentarzach grzebalnych mogą być wydzielone odpowiednie kwatery dla dzieci urodzonych martwo albo po poronieniu. Duszpasterze nie mogą odmawiać urządzenia pogrzebu dzieciom urodzonym martwo albo po poronieniu.
3. Stosowaną dotychczas praktykę tzw. pokropku, nie znajdującą uzasadnienia w prawie kanonicznym, ani w normach liturgicznych, należy zastąpić obrzędami pogrzebu przewidzianymi dla dziecka nieochrzczonego, znajdującymi się w rytuale Obrzędy pogrzebu dostosowane do zwyczajów diecezji polskich, wyd. II uzupełnione, Księgarnia św. Jacka, Katowice 1991, nr 148, s. 143.
a). Obrzędy pogrzebowe należy rozpocząć od stacji drugiej „W kościele” (ze zrozumiałych względów opuszcza się stację pierwszą „W domu zmarłego dziecka”).
b). Jeśli rodzice o to proszą i za tym przemawiają okoliczności, należy odprawić Mszę Świętą z racji której można przyjąć ofiarę mszalną. Stosuje się wtedy formularz „Msza w czasie pogrzebu dziecka nieochrzczonego” (Mszał Rzymski dla diecezji polskich, s. 241”). Używa się szat liturgicznych koloru białego. Należy uczestnikom pogrzebu przypomnieć, że modlitwy mszalne obejmują także rodziców pogrążonych w żałobie po śmierci ich dziecka. Nie należy zobowiązywać rodziców do składania ofiary z racji takiego pogrzebu.
c). Teksty i modlitwy ostatniego pożegnania dziecka nieochrzczonego znajdują się w Obrzędach pogrzebu dla diecezji polskich nr 251-254, s. 220-221. Po pokropieniu w milczeniu trumny dziecka oraz po modlitwie wynosi się ciało z kościoła. W tym czasie można śpiewać antyfonę „Niech aniołowie zawiodą cię do raju”. W czasie procesji na cmentarz można śpiewać Psalm 138, znajdujący się w Obrzędach pogrzebu dla diecezji polskich nr 165, s. 152-154.
d). Stacja trzecia „Przy grobie” rozpoczyna się od poświęcenia grobu, jeśli istnieje taka konieczność (Obrzędach pogrzebu dla diecezji polskich nr 167, s. 154-155). Następnie kapłan wzywa zgromadzonych do cichej modlitwy (Obrzędach pogrzebu dla diecezji polskich nr 168, s. 155) oraz odmawia modlitwę powszechną wraz z modlitwą „Ojcze nasz” oraz modlitwą końcową (Obrzędach pogrzebu dla diecezji polskich nr 172, s. 158-159). Po modlitwie następuje błogosławieństwo, pokropienie wodą święconą trumny dziecka, jeśli jest taki zwyczaj pożegnanie przez krewnych zmarłego dziecka, złożenie do grobu i śpiew jednej z podanych antyfon (Obrzędach pogrzebu dla diecezji polskich nr 173-177, s. 160-163).
4. Teksty i wybrane modlitwy dotyczące obrzędu pogrzebu dzieci urodzonych martwo albo po poronieniu zostały wydane przez Wydział Duszpasterstwa Rodzin w broszurze, która jest do nabycia w Kurii.
5. Wiedzę teologiczną nt. losu dzieci zmarłych przed narodzeniem, potrzebną w rozmowie z rodzicami, można znaleźć w dokumencie Międzynarodowej Komisji Teologicznej „Nadzieja zbawienia dla dzieci zmarłych bez chrztu” (do nabycia w Wydziale Duszpasterstwa Rodzin naszej Kurii). Można też poinformować rodziców o istniejącej w Łomży przy Duszpasterstwie Rodzin grupie wsparcia dla rodziców, którzy stracili dziecko.
6. Właściwe zrozumienie i wykorzystanie nowego rozporządzenia Ministra Zdrowia pozwala duszpasterzom na kształtowanie świadomości wszystkich wiernych, że są to pogrzeby istot ludzkich i że już od poczęcia mamy do czynienia z człowiekiem. Jest to bardzo ważne w kontekście starań o konstytucyjny zapis dotyczący ochrony prawa do życia od chwili poczęcia aż do naturalnej śmierci.
Niniejsza instrukcja obowiązuje w Diecezji Łomżyńskiej do czasu wydania stosownego obrzędu przez Konferencję Episkopatu Polski.
+ Stanisław Stefanek TChr, Biskup Łomżyński
Ks. Tadeusz Śliwowski, Kanclerz Kurii
Łomża, dnia 22 lutego 2011 r.
N. 268/B/2011